تفاوت سفال و سرامیک

یکی از پرکاربرد‌ترین ظروف مورد استفاده در زندگی روزانه‌ی ما از جنس سفال و سرامیک هستند. اما آیا تا به حال به تفاوت این دو ماده‌‌ي پر استفاده فکر کرده‌اید؟ آیا هر سفالی سرامیک است یا بالعکس هر سرامیکی، سفال؟! باید بدانید با خواندن این مقاله شما به طور کامل متوجه تفاوت‌ سفال و سرامیک می‌شوید.

در این نوشتار از مجموعه مقالات گروه سفال و سرامیک جهاددانشگاهی  به سراغ معرفی کامل سرامیک و سفال‌ها و تفاوت بین آنان می‌رویم. موادی که از گذشته‌ای دور (زمان انسان‌های نخستین) به شکل ظروف و اشیا ساخته و استفاده می‌شدند و اکنون نیز با گذشت سالیان کاربرد‌های خود را حفظ کرده‌ و حتی گسترش داده‌اند. پس بیایید همه چیز را راجع به سفال و سرامیک‌ها بدانیم.

خوب است پیش از بررسی تفاوت سفال و سرامیک، ابتدا بدانیم تعریف این دو چیست:

• سرامیک:هر ماده‌ی طبیعی غیر فلزی که تا ۶۰۰ درجه سانتی گراد گرما ببیند و با این حرارت تغییر ماهیت بدهد را به طور کلی سرامیک می‌گوییم.
• سفال:ظروف یا اشیایی که به وسیله‌ي گِل رس ساخته می‌شوند و بعد در کوره تحت حرارت قرار می‌گیرند.

پس بر اساس این تعاریف، می‌توانیم بگوییم سفال‌ها نیز گونه‌ای سرامیک هستند. گونه‌ای که البته قدمت بیشتری از سرامیک‌ها دارند. کمی پیچیده شد نه؟! بیایید کمی به عقب‌تر برگردیم و تاریخچه‌ی ساخت و استفاده از این دو نوع ماده را بررسی کنیم تا مفهوم به طور کامل روشن شود.

تاریخچه‌ی سفال و سرامیک

هنر سفالگری یکی از قدیمی‌ترین هنر‌ها و صنایع دستی در جهان است که قدمت آن به ده هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. ظروف اولیه‌ی سفالی اصولاً طرح‌های ساده‌ای داشتند و از ترکیب‌ خمیر گِل‌های معمولی با پودر‌های گیاهی ساخته می‌شدند. نمونه‌ای از این سفالینه‌های ابتدایی را می‌توانیم در فلات ایران مشاهده کنیم.

به مرور زمان و با پیشرفت دانش بشری، سفالگری نیز ارتقاء یافت. برای مثال در نمونه‌های کشف شده از تپه‌ي سیلک کاشان می‌بینیم که سفال‌ها در کوره قرار می‌گرفتند و طرح‌ و نقش‌هایی از پرندگان و حیوانات بر بدنه‌ شان حک شده بود. ابداع چرخ‌های سفالگری در همین زمان و پس از آن لعاب‌های مختلف دو اتفاق مهم در پروسه‌ی تاریخی کامل شدن سفال‌ها بودند.

بعد از گذشت قرن‌ها و در طول مدت زمان، انسان‌ها توانستند فرمول‌های پیچیده‌تری را در سفالگری به کار ببرند و از کوره‌هایی با درجه‌ی حرارت بالاتر و قوی‌تر استفاده کنند و بدین صورت سرامیک‌ها نیز پدید آمدند.

ممکن است در نگاه اول ظروف سفال و سرامیک ظاهری شبیه به همدیگر داشته باشند. اما باید بدانیم این دو نوع ظرف تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. تفاوت‌هایی که از ماده‌ی سازنده‌ی آنها و خواصش نشات می‌گیرد.

سفال در یک نگاه

سفال‌ها از ماده‌ای به نام خاک ثانویه تهیه می‌شوند که ماده‌ی اصلی تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ خاک رس است. خاک رس خاکی ریز دانه است و قابلیت چسبندگی بالایی دارد و از این رو هنگامی که به آن کمی آب اضافه کنیم حالت خمیری شکل به خود می‌گیرد. رنگ اصلی این خاک به قرمز متمایل است و علتش نیز وجود ذرات ریز آهن است.

همان طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم سفالگری می‌تواند از طریق روش سنتی و به کمک دست انجام بگیرد یا سفال گر برای ساخت ظرفی قرینه و تمیز‌تر به سراغ ساخت سفال به کمک چرخ سفال برود. حرارتی که برای پخته شدن سفال‌ها به کار می‌رود کم است و به همین علت در کارگاه‌های سفالگری نیاز به کوره‌های پیچیده نیست.

به دلیل وجود مواد معدنی متفاوت از جمله آهن و … در مواد سازنده‌ی سفال‌ها، رنگ پذیری و به اصطلاح تخصصی «پختگی رنگ» بیشتری را در ظرف‌های سفالین شاهد هستیم.

سرامیک در یک نگاه

می‌توانیم در حالت کلی به هر ماده‌ای که تحت حرارت و گرمای بالا قرار بگیرد و تغییر ماهیت دهد را سرامیک بنامیم. اما در این مورد مخصوص یعنی ظرف‌های سرامیکی باید بدانیم آنها دسته‌ای از ظروف هستند که از خاک‌های اولیه به وجود می‌آیند. ماده‌ی اولیه‌ي شکل‌ دهنده‌ی سرامیک‌ها حالت دوغابی شکل (نه مایع و نه جامد) دارد و چسبندگی کمتری دارد.

از همین رو است که برای ساخت ظرف‌های سرامیکی استاد کار به سراغ تکنیک قالب‌گیری می‌رود و می‌کوشد تا ماده‌ی ابتدایی را در قالب‌های مد نظرش بریزد و بعد در کوره بگذارد. حرارت مورد نیاز برای پخت سرامیک از سفال‌ها بیشتر است. البته همین خواص باعث می‌شود لعاب‌گیری ظروف سرامیکی از دسته‌ی ظروف سفال‌ها آسان‌تر باشد.

روش‌ قالب‌گیری باعث شده است تا تنوع ظروف سرامیکی ساخته شده بالاتر برود و رنگ پذیری آنان نیز به صورت شفاف است.

مقایسه تفاوت سرامیک و سفال

در ادامه مهم‌ترین تفاوت‌ سفال و سرامیک را با توجه به ویژگی‌های گوناگون جمع‌بندی می‌کنیم: